حق پیشه

چنانچه یک مستاجر، ملک تجاری را در طول سال‌‌ها زحمت و فعالیت خود و به کمک  کسب و یا پیشه ویژه‌ای را معروف و مشهور کرده باشد، مطابق قانون موجر و مستاجر، قادر است که در قبال این زحمت و فعالیت خویش، حق پیشه و یا به عبارتی دیگر، حق کسب تقاضا کند. این عباراتی که تحت عنوان حق، در مطلب فوق راجع به آن‌ها صحبت شد، در دسته دعاوی ملکی قرار دارند و با اطمینان داشتن به یک وکیل ملکی، می‌توانید به طور کامل از استیفای این حقوق قانونی خود آسوده خاطر باشید. گروه حقوقی عدل دانو، در خصوص حق پیشه و سایر موضوعات پیرامونی آن، اطلاعات لازم را در اختیارتان قرار داده است. تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

آشنایی با حق پیشه

حق پیشه، حقی می‌باشد که در قانون روابط موجر و مستأجر در سال ۱۳۵۶ برای مستأجر، به طور رسمی اعلام شد و به رسمیت شناخته شد. خوب است بدانید که این قانون تا سال 1376 در خصوص قرار داد اجاره قابلیت اجرا را دارا بود و در دنیای امروزه، حق کسب و پیشه جای خود را به حق سرقفلی در قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۷۶ داده است. اما باید گفت، کلیه مکان‌هایی که تا قبل از سال 1376 مورداجاره قرار گرفته‌اند، تابع قانون سال 1356 می باشند. حق پیشه و تجارت در معنای معروفیت و همین طور شهرت و اعتباری است که در طی مدتی برای یک مکان به خصوص که الزاما می‌بایست تجاری باشد، به وجود می‌آید و این موضوع حاصل از زحمت و فعالیت فرد مستاجر در آن ناحیه یا مکان می‌باشد. به عبارتی، زحمت و فعالیت فرد مستاجر در آن ناحیه یا مکان تجاری و پرداختنش به امور اقتصادی در آن ملک، سبب خواهد شد که یک ارزش افزوده به آن مکان اضافه شود.

به عنوان مثال، فردی یک مغازه را اجاره می‌کند و پس از چیدمان و طراحی داخلی و همین طور دکوراسیون، مشغول فروش بستنی دارای کیفیت عالی می‌شود و به تدریج و گذشت زمان، مشتریان، آن مغازه را تحت عنوان یک بستنی فروشی می‌شناسند که دارای  کیفیت عالی است. در چنین موقعیتی، این مستاجر با زحمت و فعالیتش، به آن ملک (مغازه) ارزش بخشیده است و از نظر قانونی هم از حق پیشه و تجارت برخوردار می‌باشد.
قانون گذار نیز با توجه به این مسئله و با در نظر گرفتن این که زحمت و فعالیت اقتصادی فرد مستاجر سبب اعتبار بخشیدن به مکان کسبی شده است که فرد دیگری مالکیت آن را بر عهده دارد، حق پیشه مستاجر را در جهت ملک های اجاره ای که تا قبل از سال 1376 منعقد شده برای مستاجر درآمده قبول کرده است.

حق کسب و پیشه چیست؟

در یک عبارت کلی، حق کسب و پیشه در معنای معروفیت و دارا بودن شهرت تجاری و نیروی جلب مشتری به وسیله مستاجر یک مکان تجاری در طی زمان کسب و کار و پیشه و همین طور تجارت می‌باشد. برای مثال، چنانچه فرد مستاجری یک دکان خالی و بی هیچ گونه زحمت و فعالیت تجاری را در طول زمان دو یا سه سال اجاره نماید و در طول این مدت، با قرار دادن این دکان در جایگاه یک مغازه اغذیه فروشی مشهور یا نوعی فروشگاه برند، سبب گردد تا ارزش خاصی به آن دکان افزوده بشود، به آن ملک حق کسب و پیشه تعلق خواهد گرفت.

در چنین موقعیتی، فرد مستاجر از این حق برخوردار است تا بعد از چندین سال زحمت و کسب و کار تجاری در یک ملک به خصوص و همین طور به دست آوردن ارزش تجاری برای آن ملک، حقوقی را تحت عنوان حق پیشه یا به عبارتی حق کسب در مکان، از فرد مالک درخواست نماید. اکنون پرسشی که در این  بخش به وجود می‌آید این است که این حق پیشه به چه شکلی قابل مطالبه می‌باشد؟

در جواب به این پرسش، بایستی گفت قانون روابط موجر و مستاجر سال 1356، حق مستقلی را تحت عنوان حق پیشه برای فرد مستاجر به صورت رسمی اعلام کرده و به نحوی در جامعه به رسمیت شناخته شده است.  قابل ذکر می‌باشد که این حقوق در پی گذشت زمان و معروف شدن و برخورداری از اعتبار تجاری و فعالیت مشتری در یک ملک تجاری ویژه، برای مستاجر به وجود می‌آید. در اصل، این حق پیشه به کمک اجاره مکان تجاری، به صورت خودکار برای فرد مستاجر به وجود نمی‌آید، زیرا در حالتی ایجاد می‌گردد که فرد مستاجر در جهت به دست آوردن شهرت تجاری و جلب مشتری، در طی مدتی تلاش و فعالیت نماید.

قابل گفتن است که حق پیشه در واقع از مبلغ معینی برخوردار نیست؛ با این وجود، چنانچه در قرارداد اجاره حق واگذاری ملک اجاره‌ای به دیگری، به مستاجر داده شده باشد، مستاجر قادر می‌باشد به موجب سند رسمی، ملک تجاری را به یک مستاجر دیگر اجاره بدهد و در قبال چنین واگذاری، حق پیشه اش را درخواست نماید. ولی چنانچه در قرارداد اجاره، واگذاری ملک اجاره‌ای به شخص دیگری ممنوع شده باشد و فرد صاحب ملک، قصد داشته باشد ملک را خالی نماید، در این حالت، در آخر قرارداد، می‌بایست وجهی را تحت عنوان حق پیشه و تجارت به مستاجر بدهد.

از طرفی دیگر، می‌بایست دقت داشت، درخواست حق پیشه طبق قانون سال 1356 به صورت رسمی اعلام شده است. ولی در قانون روابط موجر و مستاجر سال 76 اصلا در خصوص حق کسب و پیشه صحبتی نشده است و تنها موردی که قانون گذار تحویل و انتقال آن را قانونی و مجاز شمرده، حق سرقفلی می‌باشد.

حق پیشه و سرقفلی با یکدیگر چه تفاوتی دارند؟

ارتباطات موجر و مستاجر، از آن دسته موضوعات قدیمی به حساب می‌آید که در زمینه اجاره مکان کسب و کار، با موضوع سرقفلی و حقوقی نظیر حق کسب و پیشه، اصولی تر از پیش شده است و تضادها را هم شدیدتر نموده است. به طور کلی معنا و مفهوم عبارت سرقفلی و حق کسب و پیشه متفاوت است، و در اصل از حیطه حقوقی و قانونی، معانی جدا از یکدیگر دارند. بنابراین در پی بررسی تفاوت آن‌ها، مطالبی را در ادامه خواهیم گفت.

سرقفلی حقی است که در ابتدای اجاره، با توافق طرفین ایجاد می‌شود و مبلغ آن از طرف مستاجر به موجر پرداخت می‌شود. در نتیجه هر زمانی که صاحب ملک، تخلیه را بخواهد، باید مبلغ سرقفلی را به نرخ روز به مستاجر بپردازد. همچنین مبلغ سرقفلی وابسته به فعالیت‌های مستاجر نیست. اما حق کسب و پیشه به صورت تدریجی و با فعالیت‌های مستاجر ایجاد می‌شود و بسته به توافق دو طرف نیست. اضافه بر این موضوع، سرقفلی تحت عنوان نوعی حقوق مالی، در معرض توقیف از سمت فرد طلبکار و یا مراجع قضائی می‌باشد، در صورتی که حق پیشه از این قوانین و مسائل بی بهره بوده و محاسبه آن، در حالت استحقاق، فقط با نظر شخص کارشناس انجام می‌پذیرد. قابل ذکر است که حق پیشه فقط به همان مستاجری که در ملک استقرار دارد تعلق می‌گیرد و غیر قابل انتقال به سایرین می‌باشد.

آیا حق پیشه را می‌توان در قرارداد ساقط کرد؟

به طور کلی، یکی از پرسش‌هایی که در این حیطه مطرح خواهد شد، آن است که  آیا می‌شود در متن اجاره نامه این را نوشت که فرد مستأجر حقی در خصوص دریافت حق پیشه حین خالی نمودن مکان تجاری دارا نباشد؟

در جواب به این پرسش، باید گفت چنانچه مسئله‌ای درخصوص محل تجاری که در بر دارنده قانون ۱۳۵۶ باشد جواب منفی می‌باشد؛ چون که حق پیشه یا تجارت حقی می‌باشد که با خالی نمودن مکان کسب به فرد مستأجر تعلق خواهد گرفت و این حق پیش از آن که به وجود آید، قابلیت اسقاط نخواهد داشت و در جهت داشتن آن، بر خلاف حق سرقفلی، احتیاجی به پرداخت مبلغی به صاحب ملک نیست. پس، چنانچه محلی برای تجارت و فعالیت اجاره شده باشد و مستأجر در حین قرارداد، تعهد نماید که در حین خالی کردن مکان، حق دریافت حق پیشه نخواهد داشت، چنین شرطی قابلیت ترتیب اثر ندارد. بر این اساس، اگر موجر برای تخلیه مستأجر به مراجع قضائی مراجعه نماید، دادگاه همراه با صدور حکم تخلیه یک حکم به عنوان پرداخت حق کسب و پیشه هم صادر خواهد کرد. کسب پیشه یک حق است که قابل اسقاط است. بعد از این که حق ایجاد شود، قابل اسقاط خواهد شد.

حق پیشه در مورد مکان‌های مختلف چگونه است؟

حق کسب و پیشه در مکان های مختلف به یک شکل نیست و در هر مکانی به شیوه خاص اجرا می شود. برای مثال در بانک ها و دفترهای وکالت به یک شیوه نیستند. به ادامه مطلب توجه کنید تا حق پیشه در بانک و سایر بخش ها را بشناسید.

بانک ها

با توجه به این که فعالیت بانک‌ها و موسسه‌هایی مانند بانک‌ها فرآیند تجاری مثل افتتاح حساب، گشایش اعتبار، عملیات برواتی و غیره است و به نحوی کار تجاری به حساب می‌آید، حق درخواست حق پیشه را دارا می‌باشند.

دفاتر وکالت، اسناد رسمی، مطب پزشکان و غرفه یا دکه‌های واقع در پایانه‌های مسافربری

مکان‌های ذکر شده و مانند آن‌ها، در دسته مکان‌های تجاری به حساب نمی‌آیند و تابع قانون روابط موجر و مستاجر مصوب ۱۳۵۶ در مورد حق کسب و پیشه نیستند.

داروخانه ها

در خصوص این مسئله که آیا داروخانه‌ها تابع قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۵۶ هستند اختلاف عقیده وجود دارد؛ تعدادی اعتقاد دارند، چنانچه داروخانه از بیمارستان جدا باشد و اشخاص عادی هم قادر باشند از داروخانه دارو بگیرند، با دارا بودن دیگر شرایط، تابع مقررات روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۵۶ هست. اما چنانچه داروخانه در درون محوطه بیمارستان قرار داشته و فروش دارو مختص به بیمارستان بوده باشد، جزء بیمارستان به شمار می‌آید و تابع این قانون نیست و حق پیشه به آن تعلق نخواهد گرفت.

مدارس غیرانتفاعی

همان گونه که واضح است، کارهای مدارس غیرانتفاعی شکل تجاری و سودآوری به معنای خاص کلمه نخواهد داشت و به همین علت شامل قوانین سال ۵۶ نمی‌باشد. با این وجود، در خصوص مهد کودک‌های شخصی، تعدادی عقیده دارند از آن جایی که در مقابل کارها و خدماتی که در اختیار کودکان قرار گرفته، ماهانه هزینه‌ای از ولی آن‌ها گرفته می‌شود، مکان کسب و درآمد مستأجر به حساب می‌آید و به همین دلیل، مهد کودک‌ها تابع مقررات ذکر شده می‌باشند. هر چند در این رابطه نظر مخالف نیز مشاهده شده است.

دفاتر ترجمه رسمی و انبارها

به طور معمول در دفاتر ترجمه رسمی و انبار ها ، در قبال دریافت مبلغ، خدماتی به مشتریان داده می‌شود و از این سو قوانین سال ۵۶ را شامل می‌شوند و مکان کسب به حساب می‌آیند. پس، حق کسب و پیشه به آن‌ها نیز تعلق خواهد گرفت.

چنانچه محلی تحت عنوان انبار مورد اجاره قرار بگیرد، با توجه به مفاد قرارداد تنظیم شده میان دو طرف و طریقه به کار گیری محل ذکر شده، این امکان را دارد که از قوانین سال ۵۶  برخوردار شود. برای مثال، در حالتی که انبار به عنوان محافظ لوازم و تجهیزات اضافی کسب و پیشه یا انبار تجاری مورد اجاره قرار بگیرد، از قوانین حاکم بر مکان‌های کسب و پیشه برخوردار می‌باشد. اما چنانچه انبار در راستای نگهداری لوازم اضافی مکان مسکونی مورد اجاره قرار گرفته باشد، از حق کسب و پیشه در قوانین سال ۵۶ برخوردار نیست.

کلام آخر

هر آنچه را که لازم بود تا این قسمت از مطلب در مورد حق پیشه دانستید. تمام توضیحات لازم را در خصوص حق پیشه برای شما عزیزان کارشناسان ما ذکر کردند تا آگاهی لازم را داشته باشید. امیدواریم اطلاعاتی که کارشناسان گروه حقوقی عدل دانو در خصوص حق پیشه برایتان به اشتراک گذاشتند، مفید واقع شود. در صورتی که سوالی در مورد حق پیشه در ذهن خود داشتید، کافی است تا با کارشناسان ما ارتباط برقرار کنید.