با توجه به این که ما در یک دنیای پر از تلاطم زندگی می کنیم و خانواده ها نیز مصون از این فراز و نشیب ها نیستند، آشنایی با حقوق متقابل هر یک از اعضای خانواده با یکدیگر که در قانون پیش بینی شده است را می توان به عنوان یکی از اولویت های زندگی زوجین برشمرد. بر همین اساس در این مقاله قصد داریم درباره حضانت فرزند اطلاعات دقیقی را در اختیار شما قرار دهیم. با این حال شما می توانید برای دریافت اطلاعات بیشتر و جامع تر در این مورد از خدمات وکیل حضانت نیز استفاده نمایید. وکیل خانواده عدل دانو در این راه در کنار شماست.
فهرست محتوای مقاله
حق حضانت چیست؟
حضانت در اصل یک کلمه عربی است که به معنی پروردن می باشد و در اصطلاح برای نگهداری مادی و معنوی طفل مورد استفاده قرار می گیرد. حق حضانت براساس ماده 1168 قانون مدنی به عنوان تکلیف و حق والدین شناخته شده است. بدین معنی که والدین علاوه بر اینکه حق نگه داری از فرزند یا فرزندان خود را دارند، مکلف به این امر نیز هستند. براساس قانون هیچ کس نمی تواند والدین را از حضانت فرزند خود محروم کند، به غیر از موارد استثنایی که ممکن است از سوی وی آسیبی متوجه فرزندان شود.
امروزه به دلیل افزایش آمار طلاق، مسئله حضانت فرزندان و مسائل حقوقی مربوط به آن بسیار مورد توجه است و این دغدغه برای بسیاری از زوجینی که دچار اختلاف هستند و به فکر طلاق می افتند، به عنوان یک موضوع بسیار تنش زا و چالش برانگیز مطرح می شود. کودکان به عنوان بی دفاع ترین اقشار جامعه، برای بهره مندی از رشد و شکوفایی جسمی و روحی، نیاز به مراقبت های کانون خانواده دارند. رشد عقلی و شخصیتی مطلوب کودکان در سایه پناهگاهی امن به نام خانواده است که شکل می گیرد. در این میان، قانون بنابر وظیفه خود، قوانینی را در قالب شرایط حضانت فرزند وضع کرده است که به دلیل اهمیت این موضوع، در مواد 40 الی 47 قانون حمایت از خانواده و 1168 الی 1179 قانون مدنی نیز به این مسئله پرداخته است. در ادامه به شکلی جامع به قانون حق حضانت خواهیم پرداخت.
سن حضانت از فرزند
بنابر قوانین ایران، بلوغ فرزندان به عنوان اصلی ترین عامل محدودیت سنی در امر حضانت در نظر گرفته شده است. در کل، حق حضانت فرزند قبل از طلاق برعهده والدین است. مگر در شرایطی خاص مانند فوت یکی از والدین یا عدم قبول این مسئولیت از سوی هر کدام از آن ها که در این شرایط می توان با مشاوره گرفتن از وکیل حضانت بهترین تصمیم را اتخاذ کرد. مطابق قانون سن حضانت برای دختران 9 سالگی و برای پسران 15 سالگی در نظر گرفته شده است. در این مدت، والدین یا هر کدام از آن ها که حق حضانت از فرزند به او واگذار شده، نمی توانند از مسئولیت خود در قبال نگهداری از فرزند شانه خالی کنند.
شرایط مورد نیاز برای گرفتن حق حضانت
در حالت کلی حضانت فرزند برعهده والدین است مگر اینگه صلاحیت هر یک از والدین و یا هردوی آن ها توسط قانون زیر سوال برود و این گونه قانون مانع از به عهده گرفتن حق نگهداری از فرزندان توسط والدین شود.
مواردی که باعث سلب حق نگهداری فرزندان از والدین می شود؟
در برخی مواقع ممکن است حق حضانت فرزند که بر عهده والدین است، در شرایطی خاص سلب گردد. این شرایط خاص اغلب براساس تقاضای خویشاوندان و نزدیکان طفل و یا قیوم آن صورت می پذیرد. براساس قوانین کشور، زمانی که به دلیل وجود مشکلات اخلاقی یا عاطفی در هر یک از زوجین (پدر یا مادر)، صحت جسمی و یا تربیت اخلاقی کودک در معرض خطر قرار داشته باشد، دادگاه می تواند حق نگهداری از فرزند را از هر کدام و یا هردوی والدین سلب نماید.
موارد سلب حضانت فرزند:
- زمانی که هر یک از والدین به بیماری روانی دچار شده باشند که این امر با تشخیص پزشک قانونی صورت می گیرد.
- تشخیص به انتشار فحشا و فساد اخلاقی.
- اعتیاد به انواع مواد مخدر، الکل و قمار.
- تکرار ضرب جرح کودک خارج از حد متعارف که باعث بروز مشکلات روحی و روانی و جسمانی در وی شود.
- سوء استفاده از کودک و اجبار آن به انجام کارهای ضد اخلاقی مانند قاچاق، تکدی گری، فساد و فحشا.
اگر مادر در دورانی که حق نگه داری از فرزند به او داده شده، مجددا ازدواج کند و یا عدم صلاحیت وی از سوی پدر طفل اثبات شود، موارد مذکور می توانند در زمره مصادیق تغییر حضانت قرار بگیرند. هر یک از والدین که ادعای عدم صلاحیت طرف مقابل را داشته باشند، می توانند با تنظیم درخواست سلب حق حضانت، آن را توسط وکیل حضانت با استناد به یک یا چند مورد از موارد سلب برای پیگیری به دادگاه ارائه دهند. با این حال، صرف ادعا کافی نبوده و دادگاه خواهان دلایل قابل قبول و مدارک قابل استناد خواهد بود. از سویی ممکن است موارد دیگری از سوی دادگاه به عنوان مصادیق عدم مراقبت از فرزند و یا وجود انحطاط اخلاقی در طرف دارنده حق حضانت مطرح شوند. مانند کار تمام وقت که می تواند مانع از رسیدگی درخور از طفل شود یا سهل انگاری و عدم توجه کافی به سلامت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل که این مورد منوط به تشخیص دادگاه خواهد بود.
بعد از طلاق زوجین شرایط نگهداری از فرزند چگونه خواهد بود؟
زمانی که زوجین به دلایل متعدد از یکدیگر جدا شدند، اولویت نگهداری فرزندان پسر یا دختر تا سن 7 سالگی برعهده مادر است و پس از سپری شدن این مدت (7 سالگی) حضانت آن ها بر عهده پدر خواهد بود. در مواقعی که بر سر نگهداری از فرزند اختلافی بین زوجین وجود داشته باشد تصمیم نهایی توسط دادگاه گرفته خواهد شد. با این حال، لازم به ذکر است که چنانچه پدر دچار اعتیاد یا مواردی از این دست باشد، این حق می تواند حتی بعد از سن 7 سالگی نیز به مادر واگذار گردد و این حضانت می تواند تا زمانی که فرزند به بلوغ برسد، ادامه داشته باشد. طبق قانون، سن بلوغ برای دختران 9 سالگی و برای پسران در 15 سالگی در نظر گرفته شده است. پس از اینکه فرزند به بلوغ رسید، خودش مسئول انتخاب یکی از والدین برای ادامه زندگی خواهد بود. البته پدر در تمام دورانی که حضانت فرزند به عهده مادر است، موظف به تامین هزینه ها و مخارج زندگی فرزند خود خواهد بود.
در طلاق توافقی، شرایط نگهداری از فرزند چگونه پیش بینی شده است؟
به استناد ماده 29 قانون حمایت از خانواده، دادگاه موظف به تصمیم گیری در مورد حضانت فرزندان در هر نوع طلاقی است. اگر زوجین تن به طلاق توافقی بدهند و فرزند دختری کمتر از 9 سال سن و پسری پایین تر از سن 15 سال داشته باشند، بایستی به صورت توافقی در مورد نحوه نگه داری فرزندان، میزان تعیین شده برای ملاقات آن ها از سوی طرف مقابل، نحوه و مقدار پرداخت نفقه تصمیم گیری کنند. با این حال، دادگاه وظیفه دارد، در تعیینع نحوه نگه داری از فرزندان بعد از هر نوع طلاق، صلاح آن ها را در نظر بگیرد. بنا بر قوانین طلاق و حضانت فرزندان، حق حضانت طفل از مادری که مجددا اقدام به ازدواج کرده است، سلب شده و به پدر واگذار می گردد. اما این امر در طلاق توافقی متفاوت بوده و مادر می تواند در صورت توافق با همسر سابق خود، حق نگه داری از فرزندان خود را همچنان بعد از ازدواج مجدد حفظ نماید. والدین گرامی برای اطلاع دقیق از قوانین حق حضانت می توانند در این مورد از مشاوره حقوقی و خدمات مجموعه حقوقی عدل دانو استفاده نمایند.
در صورت فوت والدین، حضانت فرزند چگونه خواهد بود؟
مطابق قانون، در صورتی که یکی از والدین فوت کند، نگهداری از فرزند به والد زنده واگذار می شود. این یعنی چنانچه پدر فوت کند، حضانت فرزند بر عهده مادر خواهد بود. با این حال، این اتفاق در صورتی رخ می دهد که صلاحیت مادر برای گرفتن حق حضانت فرزند، بعد از دادخواست ولی قهری، مورد تایید قرار گیرد. در غیر این صورت، این حق از مادر گرفته خواهد شد. در صورت فوت هر دو والد (پدر و مادر)، حق حضانت فرزند آن ها به جد پدری واگذار می شود. در صورتی که جد پدری در قید حیات نباشد، این وظیفه به ترتیب ارث بر عهده نزدیک ترین خویشاوندان خواهد بود.
چه اشخاصی می توانند حق نگه داری از فرزند را به عهده بگیرند؟
فرضیه های متعددی در مورد اشخاصی که می توانند حق حضانت فرزند را بر عهده بگیرند، وجود دارد که در ادامه به تفکیک به آن ها اشاره خواهد شد: در شرایطی که والدین در حال زندگی با یکدیگر هستند، بدیهی است که این حق بر عهده هر دوی آن ها خواهد بود اما در صورت طلاق، مادر تا سن هفت سالگی در اولویت گرفتن حق حضانت فرزند خود می باشد و پس از آن پدر این وظیفه را دارد. با این حال، چنانچه بعد از هفت سال، پدر و مادر در نگهداری از فرزند دچار اختلاف شدند، دادگاه با در نظر گرفتن صلاح کودک، تصمیم می گیرد که حق نگهداری از فرزند با چه کسی باشد. بنابراین احتمال سپردن مجدد حضانت کودک به مادر وجود دارد. در صورت فوت یکی از والدین، اولویت نگهداری از کودک به عهده والدی است که در قید حیات می باشد. حتی اگر جد پدری زنده باشد. اما چنانچه هر دو والدین فوت کرده باشند، حق حضانت فرزند در درجه اول به جد پدری و بعد وصی که از سوی وی انتخاب شده است و در آخر نماینده قضایی منتخب از سوی دادگاه که می تواند شامل یکی از بستگان طفل باشد. در این مورد قانون تمایزی بین دختر و پسر قائل نشده و این شرایط برای هر دو یکسان می باشد.
آیا امکان مطالبه دستمزد از بابت نگهداری فرزند وجود دارد؟
همان گونه که پیشتر نیز اشاره شد، حضانت از فرزند، جزء وظایف والدین محسوب می شود و آن ها نمی توانند به لحاظ قانونی از بابت انجام این وظیفه دستمزدی مطالبه کنند. این امر در صورتی می تواند رخ دهد که حضانت فرزند توسط دادگاه به کسانی غیر از والدین واگذار شده باشد. لازم به ذکر است که این ممنوعیت قانونی، با مطالبه نفقه فرزند مغایرتی ندارد. برای مثال، چنانچه حق نگهداری از فرزند به مادر واگذار شده، پدر مکلف است مخارج نگهداری از طفل همچون پوشاک و مدرسه وی را تامین کند. همچنین در قانون آمده که اگر شخص مسئول، از توانایی لازم برای نگهداری فرزند برخوردار است، اما از این مسئولیت شانه خالی کرده یا از اجرای حکم حضانت ممانعت به عمل آورده، ذی نفع می تواند تا زمان اجرای حکم، تقاضای بازداشت وی را داشته باشد.
آیا امکان صرف نظر کردن از حق حضانت فرزند وجود دارد؟
اثر اسقاط حق یا صرف نظر کردن از حق حضانت در طلاق یا قرارداد را می توان یکی از مباحث مهم در بحث حضانت فرزند دانست. برای مثال، چنانچه مادر، در ازای بخشیدن مهریه خود، حق نگهداری از فرزند را دریافت کند. آیا این به این معنی خواهد بود که پدر این حق خود را برای همیشه واگذار کرده و دیگر نمی تواند آن را برگرداند؟ در واقع حضانت مسئله ای است که هم به عنوان حق و هم تکلیف به آن اشاره می شود. جنبه حق آن می تواند قابل اسقاط باشد اما جنبه تکلیفی بودن آن نمی تواند مشمول اسقاط شود. به عبارت دیگر، پدر و مادر بنا به در نظر گرفتن مصلحت کودک، مکلف به نگهداری از وی هستند که به هیچ عنوان این تکلیف از آن ها سلب نخواهد شد. بنابراین، با وجود سلب حق حضانت از سوی پدر، وی می تواند در صورت ثابت نمودن عدم صلاحیت مادر برای نگهداری از فرزند، حق حضانت را مجددا برگرداند.
حق ملاقات با طفل
فردی که حق حضانت فرزند را به عهده گرفته است، نمی تواند از ملاقات افراد ذی حق مانند پدر، مادر، خواهر و برادر با طفل جلوگیری کند زیرا این ملاقات در تامین سلامت روحی و روانی طفل بسیار تاثیرگذار خواهد بود. بر همین اساس، این حق در قانون مورد تاکید قرار گرفته است. بنابراین چنانچه، شخصی که حق نگه داری از فرزند به عهده اوست، از ملاقات طفل با افراد ذی‌حق جلوگیری کند، آن ها می توانند با مراجعه به دادگاه و مشاوره با وکیل حضانت، درخواستی مبنی بر ملاقات طفل ارائه کنند. در چنین مواقعی دادگاه با ورود به مسئله و پیگیری آن، با تعیین روز و ساعت مشخص، زمینه لازم برای ملاقات درخواست کننده را ایجاد می نماید. بنابر صلاح دید، این ملاقات می تواند در حضور یک ناظر صورت گیرد.
مدارک موردنیاز برای دریافت حق حضانت توسط وکیل
- طلاق نامه
- اصل شناسنامه
- کپی کارت ملی
- در صورت توافقی بودن طلاق، زوجین می بایست نسخه ای از توافقات حاصله را ارائه دهند.
مشاوره حضانت
والدین می توانند با سپردن کارهای حقوقی گرفتن حق حضانت فرزند یا فرزندان خود به وکلای باتجربه باعث تسریع در روند رسیدگی به پرونده خود شوند. موسسه حقوقی عدل دانو با تیمی متشکل از وکلای کاربلد و پایه یک دادگستری، آماده ارائه خدمات به والدین گرامی می باشد.