ممکن است برای شما این سوال پیش آمده باشد که تفاوت غصب با تصرف عدوانی چیست؟ برای پاسخ به این سوال، در ابتدا به بررسی مفهوم غصب و نیز تصرف عدوانی و انواع آن‌ها پرداخته و در ادامه تفاوت‌های آن‌ها و مجازات و نحوه باز پس گیری اموال را شرح خواهیم داد. بنابر تعریف‌های ارائه شده برای این دو، می‌توان تفاوت‌های آن‌ها را به راحتی دریافت. تا انتهای این مطلب، با وکیل ملکی مجموعه عدل دانو همراه باشید تا تفاوت غصب با تصرف عدوانی را بشناسید.
فهرست محتوای مقاله
غصب به چه معناست؟ شخص غاصب کیست؟
در ماده ۳۰۸ قانون مدنی این گونه تعریف شده است: غصب استیلا بر حق غیر است به نحو عدوان. برای تعریف و معرفی واژه غصب، می‌توان گفت که شیوه تسلط و تصرف اشخاص بر تمامی اموال، اعم از اموال منقول و نیز اموال غیر منقول، می‌تواند به چند روش صورت گیرد.
شخص متصرف قانونی، شخصی است که صاحب ملک بوده و یا از صاحب ملک اجازه دارد. ممکن است شروع تصرف آن شخص قانونی باشد و یا سابقه تصرف آن مکان را داشته باشد. علاوه بر آن، ممکن است شخص متصرف از صاحب ملک اجازه تصرف نداشته باشد و نه مالک باشد و نه سابقه تصرف داشته باشد. شخصی با ویژگی‌های فوق که بدون هیچ رضایت و اجازه‌ای از صاحب ملک به تصرف اموال او می‌پردازد، غاصب خوانده می‌شود و چنانچه هیچ گونه رضایتی از مالک جهت تصرف اموال او نداشته باشد، عمل شخص را غصب می‌نامند.
همچنین در غصب، ممکن است در ابتدا تصرف به اجازه مالک بوده باشد، اما در ادامه رضایت مالک سلب شده و بدون اجازه مالک، مال تصرف شود. در این حالت، شخص از امین به غاصب تبدیل می‌شود. شباهت‌های بسیاری بین غصب و تصرف عدوانی موجود است، اما این دو در اصل و ماهیت با یکدیگر متفاوت هستند. روش مقابله با غاصب در پیگیری‌های قضایی بر اساس ماده ۳۰۸ قانون مدنی، دعوای خلع ید می‌باشد. آشنایی با هر کدام از این اصطلاحات، به شما کمک می‌کند تا راحت تر تفاوت غصب با تصرف عدوانی را بشناسید.
حالت‌های موجود در غصب برای مجازات
در غصب، با چندین حالت مواجه هستیم. شما برای شناخت تفاوت غصب با تصرف عدوانی، بهتر است تا حالت‌های موجود غصب را ابتدا بشناسید و سپس به دنبال شناسایی تفاوت غصب با تصرف عدوانی باشید. در حالت اول، مال غصب شده در دست غاصب موجود است و امکان باز پس گرفتن آن مال توسط صاحبش وجود دارد. برای مثال، پس از غصب منزل، منزل در همان شکل اولیه خود وجود دارد و در دست غاصب است. بنابراین هیچ آسیبی به منزل وارد نشده است و مانند زمانی که در دست مالک بوده، پا بر جا است. در این حالت، مال باید توسط شخص غاصب به مالک پس داده شود.
حالت دیگر آن است که مال غصب شده توسط غاصب از بین رفته و یا آسیب وارده به آن در حدی باشد که آن مال قابل استفاده نبوده و تلف شده محسوب شود. در این صورت، چنانچه مال غصب شده چیزی باشد که همانند آن موجود و قابل جایگزینی باشد، شخص باید مثل مال غصب شده را تهیه و به مالک تحویل دهد. در صورتی که عین آن مال وجود نداشته باشد، برای مثال عتیقه و یا وسیله‌ای نادر و بی همتا باشد، شخص غاصب باید قیمت مال از بین رفته را به مالک پرداخت نماید.
تصرف یعنی چه؟
در قانون مدنی، تعریفی واحد برای تصرف ارائه نشده است و تشخیص تصرف را بر عهده عرف قرار داده‌اند. برای این که تفاوت غصب با تصرف عدوانی شناخته شود باید ابتدا بدانید تصرف چیست و سپس تصرف عدوانی را بشناسید تا بتوانید به تفاوت غصب با تصرف عدوانی پی ببرید. برای ارائه تعریفی از تصرف، با توجه به مبانی آیین دادرسی مدنی و نیز آثار حقوقی که برای تصرف وجود دارد، می‌توان تعریفی برای تصرف از آن لحاظ که دلیل مالکیت قرار می‌گیرد به شکل زیر ارائه نمود:
تصرف به معنای تسلط و اقتداری عرفی است که انسان در مقام اعمال حق خود بر مالی دارد. تصرف خود بر دو رکن استوار است. این ارکان شامل مادی و سلطه و اقتدار خارجی، و نیز معنوی و روحی می‌باشد.
تصرف مادی: تصرف مادی نوعی از تصرف است که آثار مالکیت قابل مشاهده باشد. مانند تصرف در دیوار کشی، تجمع مصالح ساخت و ساز، شخم زدن و … تصرف معنوی: تصرف معنوی به نوعی از تصرف اطلاق می‌گردد که در آن آثار مالکیت قابل لمس و مشاهده نباشد، اما مدارک موجود نشان از تملک آن شخص بر مال داشته باشد. برای مثال، ملکی به شخص به ارث رسیده است و یا زمین‌های بایری که مالک دارند.
تصرف عدوانی به چه معناست؟
شناسایی تفاوت غصب با تصرف عدوانی زمانی ممکن است که شما بتوانید این دو اصطلاح را به صورت جداگانه بشناسید. تصرف عدوانی به این معنا است که تصرف متصرف فعلی بر مال غیر منقول، بدون رضایت مالک یا متصرف قانونی و یا اجازه قانون می‌باشد. در نتیجه تصرف عدوانی بر خلاف غصب، تنها در مورد اموال غیر منقول موضوعیت دارد.
به عبارت دیگر، برابر با ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج نموده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید. تصرف عدوانی، زمانی اتفاق می‌افتد که مال غیر منقول، بدون رضایت متصرف قانونی آن، توسط شخصی تصرف شود. این عمل جرم بوده و مجازات به دنبال دارد. طبق ماده ۳۵ قانون مدنی، تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است، مگر آن که خلافش ثابت شود. طبق ماده ۳۱ قانون مدنی، هیچ مالی را نمی‌توان از تصرف صاحب آن خارج نمود، مگر آن که حکم قانون وجود داشته باشد.
انواع تصرف عدوانی
تصرف عدوانی کیفری: این نوع تصرف، به معنای اخراج مال غیر منقول از مالکیت مالک، بدون رضایت مالک و یا کسب رضایت و اجازه از وی توسط شخص دیگری است که این امر را با علم و آگاهی و از روی عمد انجام می‌دهد. این جرم در دسته جرم‌های مربوط به اموال و مالکیت قرار می‌گیرد و موضوع آن، مال غیر منقول متعلق به دیگری می‌باشد.
تصرف عدوانی حقوقی: برابر ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای تصرف عدوانی حقوقی برابر است با ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید. همان طور که از تعریف برمی‌آید، این اموال باید غیر منقول باشند. شناخت انواع تصرف برای آشنایی با تفاوت غصب با تصرف عدوانی نیز الزامی است.
مجازات جرم تصرف عدوانی چیست؟
بر اساس ماده 690 قانون مجازات اسلامی، هر کسی که اقدام به هر گونه تصرف عدوانی و یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید، به مجازات حبس تا یک سال محکوم می‌شود. علاوه بر آن، دادگاه وی را موظف به رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق می‌نماید. تفاوت غصب با تصرف عدوانی در زمینه مجازات نیز وجود دارد.
تفاوت غصب با تصرف عدوانی چیست؟
همان طور که از تعاریف فوق بر می‌آید، تفاوت غصب با تصرف عدوانی بسیار است. این دو علاوه بر آن که از نظر مفهوم متفاوت بوده و مبانی آن‌ها از یکدیگر جدا می‌باشد، از نظر قلمرو و مصداق نیز از هم متمایز بوده و با یک دیگر تفاوت‌های آشکاری دارند. غصب و تصرف عدوانی در برخی مصادیق مشترک هستند؛ برای مثال تصرف عدوانی مال غیر منقولی که متصرف پیشین آن را تصرف نموده و بدون اجازه مالک به تصرف آن ادامه می‌دهد، در برخی موارد مصداق غصب است و عنوان تصرف عدوانی برای آن صادق نمی‌باشد. یا شخصی را در نظر بگیرید که ملکی را خریداری نموده است و مستحق للغیر در آمده است. در این حالت خریدار در حکم غاصب است، هر چند آگاه نبوده باشد.
مقایسه غصب با تصرف عدوانی مدنی به شرح زیر است
موضوع دعوای غصب، اعم از اموال منقول و غیر منقول است. اما دعوای تصرف عدوانی مدنی و حتی دعوای مزاحمت و ممانعت از حق در قانون آئین دادرسی مدنی، ویژه اموال غیر منقول است. البته موضوع تصرف عدوانی مقرر در ماده یک قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب سال ۱۳۵۲ اعم از اموال منقول و غیر منقول معرفی شده است. تفاوت غصب با تصرف عدوانی را زمانی متوجه خواهید شد که این مقایسه‌ها را با دقت مطالعه کنید.
در دعوای تصرف عدوانی مدنی، موضوع رسیدگی، شناسایی مالک نیست. هدف حمایت از متصرف سابق است و اگر به استناد و دلایل مالکیت خواهان نیز توجه می‌شود، تنها به منظور احراز سبق تصرف اوست (ماده ۱۶۲ قانون آئین دادرسی مدنی). اما در دعوای غصب، موضوع رسیدگی، شناسایی مالک (عین یا منفعت) و یا دارنده حق است و در صورت اثبات مالکیت یا ذی حق بودن خواهان، آثار غصب بر عمل خوانده بار می‌شود.
از لحاظ فقهی، غصب دارای دو حکم تکلیفی حرمت عمل و وجوب رد مال مغصوب به مغصوب منه یا ولی او می‌باشد. علاوه بر آن، غصب موجب حکم وضعی ضمان است. به این مفهوم که رد خسارت، تلفات و نقص اموال مغصوب به عهده غاصب است. و اگر در این راه مال مالک تلف شود، غاصب باید بدل، خسارت و یا مثل مال را به مغصوب باز پرداخت نماید که از آن به عنوان ضمان یاد می‌شود.
در دعوای تصرف عدوانی، لازم است که استیلای خوانده به ملک، نامشروع و یا بدون رضایت و اجازه متصرف سابق باشد. اما در غصب، هیچ یک از دو مورد ذکر شده الزامی نبوده و به همین علت، شخصی که مال او به بیع فاسد توسط دیگری به شخص ثالث فروخته شده باشد و تحویل خریدار شده باشد، می‌تواند درخواست خلع ید خریدار را به عنوان غاصب ثبت نماید.
طبق گفته‌های فوق، دعوای مترتب بر غصب، می‌تواند سبب خلع ید از مال غیر منقول و یا قلع و قمع اعیان احداث شده در آن یا استرداد مال منقول مغصوب شود. الزام خوانده غاصب به دادن بدل، اعم از مثل و یا قیمت مال مغصوب تلف شده و پرداخت ارزش و خسارت عیب و نقص مال مغصوب و پرداخت اجرت‌المثل می‌باشد.
نتیجه گیری
در قانون مدنی، غصب با تصرف عدوانی یکی نبوده و با یک دیگر تفاوت‌های عمده‌ای دارند. گاهی به علت تشابه در برخی موارد، این‌ها با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، در حالی که تفاوت غصب با تصرف عدوانی بسیار زیاد است. برای اطلاع از تفاوت این دو، در ابتدا به بیان تعاریف و مفهوم هر کدام پرداختیم. تفاوت غصب با تصرف عدوانی کاملا واضح و آشکار است.
همان گونه که ذکر شد، غصب بر اساس قانون مدنی، استیلا بر حق غیر است به نحو عدوان. در واقع نحوه تصرف افراد بر اموال منقول و غیر منقول می‌تواند تفاوت بین غصب و تصرف را بیان نماید. شخص متصرف به شخصی گفته می‌شود که دارای حق تملک با کسب رضایت و اجازه از مالک باشد. پس از اتمام دوره رضایت و اجازه مالک، چنانچه متصرف اقدام به باز پس دادن اموال مالک ننماید و اموال را به تصرف خود درآورد، غاصب اموال مالک بوده و متخلف محسوب می‌شود و در مراجع قضایی مجرم شناخته شده و مجازات می‌گردد. در غصب اموال، دو حالت وجود داشتن مال غصب شده و از بین رفتن مال غصب شده وجود دارد. هر کدام از این حالات دارای مجازات و جبران خسارت خاص خود است که بنا بر تصمیم مراجع قانونی به عهده متخلف گذاشته می‌شود.
مشاوره
تفاوت غصب با تصرف عدوانی بسیار عیان و واضح می‌باشد. دعوای غصب، برای اموال منقول و غیر منقول است. در حالی که دعوای تصرف برای رفع تصرف عدوانی از اموال غیر منقول می‌باشد. در دعوای تصرف مدنی، موضوع شناسایی شخص مالک نبوده، در حالی که در غصب، شناسایی مالک مد نظر قرار داده می‌شود. در فقه، غصب دارای دو حکم رد اموال غصب شده و یا دادن خسارت مال غصب شده توسط غاصب به مغصوب است.
بنابر توضیحاتی که ارائه شد، غصب و تصرف عدوانی یکی نبوده و دارای تفاوت‌های بنیادی با یکدیگر هستند. این تفاوت‌ها سبب تمیز آن‌ها شده و می‌توان در مراجع قضایی، به پیگیری اموال منقول و غیر منقول که در تصرف دیگری است و یا غصب شده است با آگاهی کامل از این موضوع پرداخت. تفاوت غصب با تصرف عدوانی را در این مطلب به صورت کامل شناختید. کارشناسان ما در مجموعه حقوقی عدل دانو، همه آن چه را که لازم بود، در خصوص تفاوت غصب با تصرف عدوانی برایتان در طول این مطلب آوردند.
